Ngay khi làm việc từ duyên mà khởi, do có động tác thi vi mà không có chủ tể, có phát ra lời gì cũng như gió thoảng, theo cơ duyên mà chủ động cũng giống như người gỗ, chỉ dựa vào nghiệp lực hành động, không có thật ngã. Tứ đại tụ tán sanh diệt tùy duyên, cho đến thọ thân trong sáu nẻo cũng như vậy, thật không có người hay qua lại.

Kinh Hoa Nghiêm nói:

“Như người gỗ máy móc

Phát ra các âm thanh

Nó vô ngã, phi ngã

Tánh nghiệp cũng như thế”.

Trong Luận nói: “Do duyên nên sanh lên cõi Trời. Do duyên nên đọa xuống địa ngục”.

Nếu bảo là ngã chẳng phải nhân duyên thì người ác tại sao không sanh lên cõi trời mà lại đọa xuống điạ ngục? Lẽ nào bản ngã lại ưa thích chịu đựng đau khổ nơi địa ngục hay sao?

Ngã đã làm ác thì chẳng thọ nhận điều vui, nên biết sự cảm nên quả báo thiện ác chỉ là do duyên, chẳng phải là ngã. Song, chúng sanh ở trong vô ngã vô tác lại vọng cho là có ngã có tạo tác, gượng bảo rằng có chủ tể. Họ chẳng biết đó là do ý thức làm ra, quyết định không có tác giả.

Ngoại đạo đều chấp vào sự tạo tác cho là có thần ngã, họ nói nếu không có thần ngã thì ai thi vi tạo tác.

Trong Luận Đại Trí Độ phá trừ sự chấp ấy rằng:

“Tâm là tướng của thức nên có thể sai khiến thân chẳng đợi phải có thần ngã, giống như tánh lửa hay thiêu đốt mọi vật không cần nhờ vào con người”.

Luận Duy Thức nói:

“Nếu chấp rằng thật có ngã thể thì ngã thể ấy có suy nghĩ hay không suy nghĩ?

Nếu có suy nghĩ thì phải là vô thường, vì không phải lúc nào cũng có suy nghĩ. Nếu không có suy nghĩ ắt giống như hư không chẳng thể tác nghiệp cũng không thọ quả báo. Cho nên, sự chấp ngã này theo lý đều chẳng thể thành lập”.

Do đó nên biết, nhất định không có thật ngã, chỉ có các thức từ vô thỉ đến nay trước diệt sau sanh, nhân quả tiếp nối, do sự huân tập hư vọng mà hiện ra dường như là có tướng ngã. Người ngu ở trong đó vọng chấp làm ngã.

Vả lại, vô ngã tức là không có tự tánh. Tánh tức là thể, thể nghĩa là chủ. Phàm có một pháp đều từ các duyên tạo thành, thật không có bản thể, do không có bản thể nên chỉ là rỗng không.

Thế nên, chúng sanh ở trong tánh không chấp là thật có. Bên trong bị ngã ràng buộc, bên ngoài bị trần cảnh hạn cuộc, cho nên tu hành chẳng ra khỏi tâm và cảnh, đến khi đắc quả cũng chẳng rời nhân. Lên xuống tuy khác nhau nhưng vẫn thường bị ràng buộc trong các cõi; khi cao lúc thấp, luân hồi sau trước, mọi sự lo sợ phát sanh, ngã là cội gốc.